Ban sởi là gì? Dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và cách phòng ngừa hiệu quả bệnh sởi trong cộng đồng

By On

Ban sởi là gì và vì sao chúng ta cần quan tâm?

Ban sởi là một căn bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, dễ lây lan và có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị đúng cách. Bệnh có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến nhất là ở trẻ em chưa được tiêm phòng hoặc chưa từng mắc sởi trước đó. Trong những năm gần đây, các đợt bùng phát bệnh sởi tại nhiều địa phương đã làm dấy lên lo ngại lớn trong cộng đồng về mức độ lây lan cũng như những hậu quả mà căn bệnh này mang lại.

Hiểu rõ về bệnh ban sởi, từ triệu chứng, nguyên nhân gây bệnh đến cách phòng ngừa và điều trị, không chỉ giúp mỗi người tự bảo vệ bản thân mà còn góp phần ngăn chặn bệnh lây lan trong cộng đồng. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi tỷ lệ tiêm chủng ở một số nơi có dấu hiệu giảm sút và dịch bệnh có nguy cơ quay trở lại, việc trang bị kiến thức đúng về ban sởi là điều vô cùng cần thiết và cấp bách.

Nguyên nhân gây ra bệnh ban sởi

Bệnh ban sởi do virus sởi (thuộc họ Paramyxoviridae) gây ra. Đây là một loại virus rất dễ lây, có thể tồn tại trong không khí hoặc bám trên các bề mặt trong thời gian ngắn. Người mắc bệnh sởi có thể phát tán virus từ khoảng 4 ngày trước khi nổi ban cho đến 4-5 ngày sau khi ban biến mất.

Virus sởi lây lan chủ yếu qua đường hô hấp: khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, các giọt bắn nhỏ chứa virus có thể lan ra không khí và lây sang người khác. Ngoài ra, virus cũng có thể bám trên tay, vật dụng, đồ chơi, khăn mặt… và lây sang người khỏe mạnh khi họ đưa tay lên miệng, mũi hoặc mắt.

Trong môi trường đông người như trường học, nhà trẻ, khu dân cư đông đúc hoặc những nơi có tỷ lệ tiêm chủng thấp, virus sởi có thể lây lan nhanh chóng và tạo thành ổ dịch. Vì vậy, việc hiểu rõ con đường lây truyền của bệnh là bước quan trọng trong việc phòng ngừa hiệu quả.

Dấu hiệu nhận biết ban sởi

Ban sởi thường không xuất hiện ngay sau khi nhiễm virus mà có thời gian ủ bệnh kéo dài từ 7 đến 14 ngày. Trong thời gian này, người bệnh chưa có triệu chứng nhưng đã có khả năng lây lan cho người khác. Sau thời gian ủ bệnh, các dấu hiệu sau sẽ lần lượt xuất hiện:

Giai đoạn khởi phát: Người bệnh có biểu hiện giống cảm cúm thông thường như sốt cao (39-40°C), ho khan, chảy mũi, đau họng, mệt mỏi và đau đầu nhẹ. Đặc biệt, mắt người bệnh có thể bị đỏ, sợ ánh sáng, chảy nước mắt nhiều. Giai đoạn này kéo dài khoảng 3-4 ngày.
Dấu hiệu đặc trưng trong miệng: Một triệu chứng đặc biệt của bệnh sởi là xuất hiện các hạt nhỏ màu trắng xám (gọi là hạt Koplik) bên trong má, gần răng hàm. Đây là dấu hiệu giúp bác sĩ phân biệt sởi với các bệnh có triệu chứng tương tự.
Giai đoạn phát ban: Sau 3-4 ngày sốt, người bệnh bắt đầu nổi ban đỏ. Ban thường bắt đầu từ sau tai, lan ra mặt, cổ, sau đó lan dần xuống ngực, bụng, tay và chân. Ban sởi không ngứa, có màu đỏ hồng, khi ấn vào không mất màu. Sau vài ngày, ban nhạt dần rồi biến mất theo thứ tự xuất hiện.

Kèm theo ban, người bệnh có thể tiếp tục sốt hoặc giảm sốt nhẹ. Sau khi ban lặn, da có thể để lại vết thâm hoặc bong vảy nhẹ. Giai đoạn này nếu không có biến chứng, người bệnh sẽ dần hồi phục sau khoảng 7-10 ngày.

⇒ Sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác mà bạn có thể tham khảo thêm để nâng cao sức khỏe cho bản thân và gia đình: Migrin Plus

Biến chứng nguy hiểm của bệnh ban sởi

Mặc dù phần lớn các ca ban sởi sẽ tự hồi phục sau vài ngày, nhưng ở một số trường hợp – đặc biệt là trẻ nhỏ, người già, người suy giảm miễn dịch – bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng.

Một số biến chứng phổ biến bao gồm:

Viêm tai giữa: Đây là biến chứng thường gặp ở trẻ nhỏ, gây đau tai, sốt cao và có thể làm giảm thính lực nếu không điều trị sớm.
Viêm phổi: Là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu do sởi, viêm phổi có thể xảy ra do chính virus sởi hoặc do bội nhiễm vi khuẩn.
Viêm não: Biến chứng hiếm nhưng cực kỳ nguy hiểm, có thể gây tổn thương thần kinh vĩnh viễn hoặc tử vong. Viêm não do sởi thường xảy ra sau khi ban đã lặn vài ngày.
Tiêu chảy nặng, mất nước: Đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ vì dễ dẫn đến suy kiệt nhanh chóng nếu không được bù nước kịp thời.

Ngoài ra, sởi còn có thể gây biến chứng viêm thanh quản, viêm khí phế quản, loét giác mạc, giảm tiểu cầu hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh mạn tính sẵn có.

Ai dễ bị mắc bệnh ban sởi?

Ban sởi có thể lây lan nhanh chóng và gây bệnh cho bất kỳ ai, nhưng một số nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn những người khác. Việc xác định đúng những đối tượng dễ bị nhiễm sởi sẽ giúp cộng đồng tập trung hơn vào việc phòng bệnh, đặc biệt là trong các đợt dịch bùng phát. Dưới đây là những nhóm người dễ bị ban sởi nhất:

Trẻ em chưa tiêm phòng hoặc chưa tiêm đủ liều vắc xin sởi: Đây là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhất. Hệ miễn dịch của trẻ nhỏ chưa hoàn thiện, nếu chưa được tiêm ngừa đúng lịch, trẻ gần như không có khả năng chống lại virus sởi. Khi tiếp xúc với người bệnh, trẻ rất dễ bị lây nhiễm và có nguy cơ bị biến chứng nặng như viêm phổi, viêm não hoặc tiêu chảy kéo dài.
Người lớn chưa từng mắc sởi và chưa tiêm vắc xin: Dù đã trưởng thành, người lớn vẫn có thể mắc sởi nếu chưa có miễn dịch. Trong xã hội hiện đại, nhiều người không còn nhớ mình đã tiêm phòng hay chưa, hoặc sống ở thời điểm mà vắc xin chưa phổ biến. Khi mắc sởi ở tuổi trưởng thành, các triệu chứng thường nặng hơn, kéo dài hơn và dễ xảy ra biến chứng hơn so với trẻ nhỏ.
Phụ nữ mang thai: Sởi không chỉ ảnh hưởng đến mẹ mà còn gây nguy cơ cao cho thai nhi. Nếu mẹ bầu mắc sởi trong thời gian mang thai, có thể dẫn đến sảy thai, sinh non hoặc con sinh ra bị nhẹ cân, sức đề kháng yếu. Phụ nữ có kế hoạch mang thai nên kiểm tra và tiêm phòng sởi trước ít nhất 1 tháng để bảo đảm an toàn.
Người có hệ miễn dịch yếu: Những người bị suy giảm miễn dịch như bệnh nhân HIV/AIDS, người đang điều trị ung thư, ghép tạng hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch cũng rất dễ mắc sởi. Hệ miễn dịch yếu khiến cơ thể không chống lại được virus, dẫn đến nguy cơ cao bị biến chứng nghiêm trọng. Ở nhóm người này, việc tiêm vắc xin có thể cần theo chỉ định riêng của bác sĩ.
Người sống hoặc làm việc ở nơi đông người, khu vực có ổ dịch: Những người thường xuyên tiếp xúc với đám đông như giáo viên, nhân viên y tế, công nhân nhà máy, trẻ em trong nhà trẻ – mẫu giáo hoặc những người sống trong khu dân cư đông đúc có nguy cơ tiếp xúc với nguồn lây bệnh nhiều hơn. Trong các đợt bùng phát dịch, nếu không có miễn dịch, họ rất dễ trở thành nạn nhân tiếp theo.

Việc xác định đúng nhóm có nguy cơ cao sẽ giúp các gia đình, cơ sở y tế và chính quyền địa phương có biện pháp bảo vệ phù hợp. Đặc biệt, tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch vẫn là cách hiệu quả nhất để bảo vệ những nhóm này khỏi nguy cơ mắc bệnh ban sởi và các biến chứng nguy hiểm.

Biện pháp phòng ngừa hiệu quả bệnh ban sởi

Ban sởi là bệnh dễ lây nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu chúng ta thực hiện đúng các biện pháp cần thiết. Phòng bệnh tốt không chỉ giúp bảo vệ cá nhân mà còn góp phần quan trọng trong việc ngăn chặn dịch lan rộng trong cộng đồng.

Một trong những cách phòng bệnh hiệu quả nhất hiện nay chính là tiêm phòng. Tuy nhiên, để việc tiêm chủng phát huy tác dụng tối đa, cần kết hợp thêm các biện pháp phòng ngừa khác, cụ thể như sau:

Tiêm vắc xin đúng lịch: Vắc xin sởi thường được tiêm trong chương trình tiêm chủng mở rộng với 2 mũi chính. Mũi đầu tiên khi trẻ 9 tháng tuổi, mũi thứ hai vào lúc 18 tháng. Với người lớn chưa từng tiêm hoặc chưa mắc sởi, có thể tiêm vắc xin sởi – quai bị – rubella (MMR) để tạo miễn dịch.
Hạn chế tiếp xúc với người bệnh: Khi trong khu vực sinh sống có người mắc sởi, nên hạn chế đến nơi đông người, tránh tiếp xúc gần với người bệnh hoặc người nghi ngờ mắc bệnh. Nếu phải chăm sóc người bệnh, cần đeo khẩu trang và rửa tay thường xuyên.
Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường: Việc rửa tay đúng cách bằng xà phòng, vệ sinh nhà cửa thông thoáng, khử khuẩn bề mặt tiếp xúc thường xuyên sẽ giúp hạn chế sự lây lan của virus.
Tăng cường sức đề kháng: Ăn uống đầy đủ chất, nghỉ ngơi hợp lý, tránh căng thẳng, cho trẻ bú mẹ đầy đủ trong 6 tháng đầu sẽ giúp hệ miễn dịch khỏe mạnh và chống lại các tác nhân gây bệnh.

Việc phòng ngừa không chỉ là trách nhiệm cá nhân mà còn là trách nhiệm xã hội. Khi mỗi người đều có ý thức bảo vệ bản thân, cũng đồng nghĩa với việc giảm nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng, đặc biệt là những người yếu thế như trẻ em sơ sinh và người già.

Kết luận

Ban sởi không phải là căn bệnh mới, nhưng mỗi khi tái xuất hiện, nó luôn khiến nhiều người lo lắng vì khả năng lây lan nhanh và các biến chứng có thể xảy ra. Dù đã có vắc xin phòng ngừa hiệu quả, nhưng nếu lơ là chủ quan, bệnh vẫn có thể quay trở lại và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Đặc biệt với trẻ nhỏ, việc mắc sởi có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Trang bị kiến thức đúng về bệnh ban sởi, chủ động phòng ngừa bằng tiêm chủng và giữ gìn vệ sinh là những bước đơn giản nhưng cực kỳ cần thiết. Hãy cùng nhau nâng cao nhận thức, bảo vệ bản thân và góp phần tạo nên một cộng đồng khỏe mạnh – nơi mà những căn bệnh truyền nhiễm như sởi không còn là mối đe dọa. Việc phòng ngừa hiệu quả hôm nay chính là sự bảo vệ vững chắc cho tương lai của con em chúng ta và thế hệ mai sau.

ban sởi